Hemodiyaliz hastalarına bakım veren kadınların sağlık okuryazarlık düzeyi afet süreçlerinin yönetimini kolaylaştırır mı?
Anahtar Kelimeler:
Afetler, bakım, böbrek diyalizi, sağlık okuryazarlık, kadınÖzet
Amaç: Bu çalışma, hemodiyaliz hastalarına informal bakım veren kadınların sağlık okuryazarlık düzeyi ile afet süreçlerini yönetmeleri arasındaki ilişkiyi değerlendirmek amacıyla yapıldı.
Gereç ve Yöntemler: Tanımlayıcı ve ilişki arayıcı tipindeki çalışma Türkiye’nin Marmara Bölgesi’nde biri üniversite diğeri eğitim ve araştırma hastanelerindeki iki diyaliz ünitesindeki hastalara informal bakım veren, çalışmaya katılmayı kabul eden 120 kadın ile yapıldı. Veriler, Bakım Veren Bilgi Formu, Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği-32 ve Afet Tutum Ölçeği ile Aralık 2023-Şubat 2024 tarihlerinde toplandı. Veriler SPSS 21 ve Process makro kullanılarak tanımlayıcı, nonparametrik, korelasyon, regresyon ve düzenleyici etki testleri ile analiz edildi.
Bulgular: 65 yaşından küçük, anne, lise ve üzeri eğitim mezunu, 10 yılı aşkın süredir bakımı sürdüren, haftada üç kez ve üzerinde hemodiyaliz tedavisi alan hastası olanların sağlık okuryazarlık düzeyleri ile afetlere yönelik tutumlarının diğerlerine göre anlamlı derecede yüksek olduğu saptanmıştır (p=0,001). Aynı zamanda artan sağlık okuryazarlık düzeyi afet tutumunu orta düzeyde pozitif yönde etkilemektedir (p=0,001). Afete yönelik tutumda üç birimlik bir artışın iki birimini iyi düzey sağlık okuryazarlığı olanlar oluşturmaktadır. Ayrıca çocuğuna bakım veren anneler sağlık okuryazarlık düzeyinde %3’lük artışa neden oldu.
Sonuç: Hemodiyaliz hastası çocuklarına bakım veren annelerin iyi düzey sağlık okuryazarlığı afete yönelik farkındalığı olumlu yönde artırmaktadır.
Referanslar
Lee HJ, Son YJ. Prevalence and associated factors of frailty and mortality in patients with end-stage renal disease undergoing hemodialysis: A systematic review and meta-analysis. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(7):3471. doi: 10.3390/ijerph18073471.
tuik.gov.tr. Türkiye İstatistik Kurumu [Erişim tarhi: 22 Şubat 2024]. Erişim linki: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Health-Survey-2022-49747.
Pehlivan T, Güner P. Compassion fatigue: The known and unknown. Journal of Psychiatric Nursing. 2018;9(2):129-134. doi: 10.14744/phd.2017.25582
Jafari H, Ebrahimi A, Aghaei A, Khatony A. The relationship between care burden and quality of life in caregivers of hemodialysis patients. BMC Nephrology. 2018;19(3) 21:1-8. doi.org/10.1186/s12882-018-1120-1
Arslantaş H. Psikiyatri hastalarının bakım vericilerinde yük ve baş etme stratejileri. Türkiye Klinikleri Dergisi. 2018;4(1):39-47.
Kır BE, Can ÖR, Özer GY. Kronik hastalara bakım veren hemşirelerin etik duyarlılığı: kesitsel araştırma. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics-Law & History. 2023;31(3):231-238. doi:10.5336/mdethic.2023-97649
Nihonyanagi R, Tsukasaki K, Itatani T, Nakai H, Toda D. Factors related to preparedness for emergency hemodialysis in the event of a natural disaster. Medicine (Baltimore). 2022;17(24):29288. doi:10.1097/MD.0000000000029288
Açkın B, Tokem Y. Afetlerde geriatrik yaklaşım. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2023;8(2):653-659.
Oymak Y, Karapinar TH. COVID-19 pandemic and Thalassemia major patients: Transfusion practice and treatment assessment. J Pediatr Hematol Oncol. 2021;43(8):1073–1076. doi: 10.1097/MPH.0000000000002016
Abel T, McQueen D. Critical health literacy and the COVID-19 crisis. Health Promotion International. 2020;35(6):1612-1613. doi.org/10.1093/heapro/daaa040.
Akyol MA, Söylemez BA, Özgül E. COVID-19 pandemi sürecinde demanslı bireylere bakım veren aile üyelerinin sağlık okuryazarlık düzeyleri ve ilişkili faktörler. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi. 2023;6(1):55-64. doi.org/10.38108/ouhcd.1097620
Okyay P, Abacıgil F. Türkiye sağlık okuryazarlığı ölçekleri güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Avrupa sağlık okuryazarlığı ölçeği türkçe uyarlaması (ASOY-TR). Sağlık Bakanlığı. 2016
Türkan, AH, Kılıç İ. Üniversite öğrencilerinin bilisel, duyusal ve davranısal boyutta afetlere yönelik tutumlarına ilikin bir betimleme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 2017;6(1):114–127.
Hoe SL. Issues and procedures in adopting structural equation modelling technique. Journal of Quantitative Methods. 2008;3(1):76.
Abu-Bader S, Jones TV. Statistical mediation analysis using the sobel test and hayes SPSS process macro. International Journal of Quantitative and Qualitative Research Methods. 2021.
Padilla M, Madera SLR, Varas Diaz N, Grove K, Rivera S, Rivera K, et al. Slow emergency, and chronic disease management in post María Puerto Rico. Critic Public Health. 2022;32(4):485-98. doi.org/10.1080/09581596.2021.1998376
Atalay GA, Çakır Ö. Kronik hastalığa sahip bireylerin afetlerde zarar görebilirliği. Hastane Öncesi Dergisi. 2021;6(2):243-261.
Tufan İ, Koç O, Özgür Ö, Demirdaş FB, Tiryaki S, Ulusal F ve ark. Afetlerde yaşlılara yardım ve destek: Afet gerontolojisi. Geriatrik Bilimler Dergisi. 2022;5(1):14-20. doi.org/10.47141/geriatrik.985224
Köksal M, Erciyes JC. Otizm tanısı almış çocukların ailelerinde görülen psiko-sosyal sorunların değerlendirmesi. Aydın Sağlık Dergisi. 2021;7(3):235-254.
Çokyaman T, Battal F. Otizm spektrum bozukluğu ve down sendromlu çocukların bakım verme yüklerinin Zarit bakım verme yükü ölçeği ile değerlendirilmesi. Sakarya Tıp Dergisi. 2020;10(2):210-215.
Kocaaslan EN, Kostak MA, Semerci R, Çetintaş İ. The relationship between the care burden, anxiety, and social support levels of mothers of children with cancer. Turkish Journal of Oncology. 2021;36(3):373-380. doi: 10.5505/tjo.2021.2607
lshammari B, Noble H, McAneney H, Alshammari F, O’Halloran P. Caregiver burden in ınformal caregivers of patients in Saudi Arabia receiving hemodialysis: A mixed-methods study. Healthcare. 2023;28(11)3:366. doi.org/10.3390/healthcare11030366
Hejazi SS, Hosseini M, Ebadi A, Alavi MH. Components of quality of life in hemodialysis patients from family caregivers’ perspective: a qualitative study. BMC Nephrology. 2021;22:1-10. doi.org/10.1186/s12882-021-02584-8
Sever L, Pehlivan G, Canpolat N, Saygılı S, Ağbaş A, Demirgan E, et al. Management of pediatric dialysis and kidney transplant patients after natural or man-made disasters. Pediatr Nephrol. 2023;38(2):315-325. doi: 10.1007/s00467-022-05734-8.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Journal of Social and Analytical Health
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
JSOAH, 